Wróg ludu

Jakże ten Ibsen nadal aktualny! Niebywałe to i niepokojące zarazem, że od 1882 roku, treści Wroga ludu są wciąż obowiązujące.

Znajdujemy się w małym, norweskim miasteczku uzdrowiskowym, gdzie miejscowy lekarz dokonuje rujnującego wizerunek miasta, a w dalszej perspektywie także jego finansową katastrofę, odkrycia. Otóż główne źródło utrzymania uzdrowiska, czyli kąpielisko, z którego korzystają kuracjusze jest regularnie zanieczyszczane przez okolicznych przedsiębiorców, w wyniku czego kłębią się w nich niebezpieczne dla zdrowia bakterie i drobnoustroje. Na domiar złego okazuje się, że niezbędna jest przebudowa wodociągu, który został nieprawidłowo położony. Jeśli wyniki tych badań przedostały by się do sektora publicznego, wówczas nastąpił by  absolutny upadek miasteczka. Bowiem naprawa wodociągu i oczyszczanie wody, zajęło by grubo ponad dwa lata i pochłonęło ogromne środki finansowe, pozbawiając przy okazji lokalnych mieszkańców utrzymujących się z wynajmu domków pacjentom, zarobku. I tu pojawia się konflikt prawdy i interesu społeczności ucieleśniony w konflikcie doktora Tomasa Stockmanna (Juliusz Chrząstkowski) oraz Burmistrza miasteczka – Petera Stockmanna (Radosław Krzyżowski) – nomen omen rodzonych braci. Wydaje się, że jedynym sposobem, aby donieść o prawdzie, jest krzyk i bunt – natychmiastowy bunt!.

U Jana Klaty, rebelia ta odbywa się w przestrzeni kształtem przypominającej nieczynny basen.  Pozostałe na jego ścianach zacieki i dno pokryte zbieranymi przez lata odpadami i gratami, zapełniające się nimi niemal po brzegi, tworzy smutną pamiątkę po dawnej świetności tego miejsca. To widmo dawnego splendoru i uzdrowiskowej sławy norweskiego miasteczka.

Gdzieś, jakby zza ściany słychać głosy rodziny Doktora Stockmanna, gdzieś z oddali napływają na scenę kolejne osoby, wtapiając się zupełnie w śmietniskowy krajobraz. Spektakl rozpoczyna się z hukiem! Z hukiem łamiącego się w nogach łóżka Doktora Tomasa, z hukiem muzyki i uderzanych o metalowe beczki łańcuchów. Wiedz widzu, że coś się szykuje!

Okazuje się, że tylu dokładnie jest sprzymierzeńców doktora Stockmanna, co wrogów burmistrza. I o ile przedstawiciele tej grupy, czyli dziennikarze lokalnej gazety: Morten Kill (Zbigniew Ruciński) i redaktor Hovstad (Michał Majnicz) oraz przedstawiciel wspólnoty właścicieli domków dla kuracjuszy, a przy okazji miejscowy drukarz – pan Aslaksen (Zbigniew Kosowski) nie są świadomi konsekwencji z ujawnienia danych z badań doktora, jak najszybciej chcą ich ujawnienia i co się z tym wiąże, kompromitacji burmistrza i… skandalu, co przyczyni się do większej sprzedaży prasy. Ich pogląd zmienia się diametralnie, po rozmowie z Peterem Stockmannem, który uświadamia ich o wynikającym z oświadczenia odpływowi kuracjuszy oraz kosztowny remont wodociągu, co spowoduje absolutną budżetową klęskę.

A lud jak chorągiew… a lud, czyli my – publiczność, która za sprawą genialnej reżyserii Jana Klaty i dramaturgii Michała Buszewicza może się w lustrze sceny przejrzeć, jak w szklanym. Czy widok w nim nas zdziwi, zażenuje… ? W którym miejscu tej polityczno – ludowej machiny się odnajdziemy?

A może pomocnym w tej kwestii okaże się monolog doktora Tomasa, który przeradza się w rozmowę Juliusza Chrząstkowskiego z publicznością? W rozmowę o problemach i konfliktach aktualnie rażących, o doczesnych prawdach domagających się buntu – o gejach, o Żydach, o tych na u, czyli uchodźcach i mowie nienawiści, o smogu, partii rządzącej i ich ,,dobrym” zmianach, ,,dobrych” decyzjach tyczących się, m. in. wycinki drzew i równie kulturalnie katastrofalnej w skutkach wycince teatrów: Teatr Polski we Wrocławiu, Teatr Polski w Bydgoszczy, czy wreszcie Teatr Stary w Krakowie. Pojawia się tu nawet żart, że ryzykownie mieć w nazwie teatru przyimek polski (ja Wroga ludu oglądałam w Teatrze Polskim w Poznaniu podczas X Spotkań Teatralnych Bliscy Nieznajomi), choć to raczej humor z grupy tych posępnych, gdzie śmiech pojawia się, ale tylko przez łzy. Biorąc pod uwagę obecną sytuację polityczną, ,,wymiatanie teatrów”, jak nazwał i zademonstrował politykę kulturalną w Polsce, Chrząstkowski, sprawia że jego monolog robi piorunujące wrażenie, jest przerażająco, mam wrażenie intymny, piekielnie smutny i oddaje szok i bezradność.

Wróg ludu Jana Klaty, to teatr fantastyczny, genialny, mądry i zaskakująco przy ilości obecnej ekstrawagancji, klarowny i przejrzysty. Pełen charakterystycznej teatrowi Klaty widowiskowości i popkulturowych odniesień. Głośny, kolorowy, ekscentryczny, zachwyca i przeraża jednocześnie swoją aktualnością. Jestem również pod ogromnych wrażeniem zespołu aktorskiego, który poprowadził ten spektakl pierwszorzędnie. Ogromne brawa dla wspomnianego już Juliusza Chrząstkowskiego, Radosława Krzyżowskiego, dla tajemniczej i fascynującej Małgorzaty Zawadzkiej w roli Pani Stockmann – żony Tomasa oraz intrygującej Moniki Frajczyk w roli Petry – córki doktora.

Z teatru wyszłam absolutnie zachwycona i totalnie, wewnętrznie poturbowana. Zachwycona spektaklem, jego formą, kolorem, dźwiękiem i sprytem reżyserskim, a emocjonalnie poobijana jego aktualnością. I to aktualnością niespodziewaną i świeżą – bowiem Wróg ludu został zagrany w Poznaniu zaledwie kilka dni po konkursie na nowego dyrektora Teatru Starego w Krakowie, który ku zdziwieniu wszystkich wygrał Marek Mikos, a dyrektorem artystycznym został Michał Gieleta. Nie jest to miejsce, aby rozpisywać się w nim o absurdalności tej decyzji, kompetencjach nowej dyrekcji, czy zasadności prowadzenia takiej polityki kulturalnej. Jednak wszystko to, jak i wygłoszone na koniec Oświadczenie zespołu artystycznego Teatru Starego w Krakowie sprawiło, że wróciłam do domu osłupiała, nie mogąc pozbierać się jeszcze długo…

Dziękuję, jest mi przykro, jestem zła i wolałabym, żeby to Oświadczenie nie musiało zostać nigdy odczytane.

fot. Magda Hueckel