Trochę to jednak przerażające, trochę przytłaczające, że dość archaiczne już wątki z Krakowiaków i Górali są nadal aktualne… a dlaczego tak jest? A no dlatego, że społeczeństwo polskie było, jest podzielone. Było wtedy, czyli w 1794 roku, kiedy pierwszy raz Krakowiacy i Górale zostali wystawieni, było rok temu, kiedy to spektakl ten premierę swoją miał w Teatrze Polskim w Poznaniu i jest teraz, kiedy wrócił do repertuaru.
We wspomnianym już 1794 roku temat był aktualny, i o rozbracie Polaków traktował poprzez walkę bratobójczą. Aspekt niezwykle istotny stanowiło tu tło historyczne, które pozwala rozszyfrować aluzyjne wątki umieszczone w wodewilu. Był to czas bardzo napięty politycznie bo przeddzień trzeciego rozbioru i zrywu kościuszkowskiego. Chłopi chwycili wtedy za kosy i tu unaocznia się kolejny znaczący wymiar opery, mianowicie, od tej pory nikt już chłopów nie mógł pominąć. W walce o poprawę sytuacji ekonomicznej i gospodarczej osiągają jeszcze jeden ważny cel.
Rok temu spektakl był aktualny bo premiera odbywa się niedługo po wybuchu konfliktu zbrojnego na Ukrainie, kilka miesięcy po wyborach prezydenckich i parlamentarnych w Polsce. Kolejny raz przestrzeń zewnętrznych wydarzeń okazuje się ważna.
I nieprzedawniony pozostaje nadal bo wydaje się, że protestująca dziś Polska podzielona jest politycznie, wyznaniowo, ideologicznie, jak dawno już nie była.
Dyrektor artystyczny Teatru Polskiego Maciej Nowak, trafił z aktualnością i przesłaniem sztuki w stu procentach. A warto też nadmienić, że był to pierwszy spektakl wystawiony w Polskim po objęciu przez niego tego stanowiska.
Aktualność, to chyba niestety największa wartość spektaklu w reżyserii jednego z najmłodszych polskich reżyserów, Michała Kmiecika.
Największa i niestety bo im dalej w las tym więcej pytań o zasadność i co raz to więcej wątpliwości, czy trzeba było aż tak.
Spektakl powstał na podstawie pierwszej opery narodowej z muzyką Jana Stefaniego do libretta Wojciecha Bogusławskiego. Tekst został w formie niezmienionej, soczysty, dynamiczny i melodyjny. Muzyka natomiast o ile przed trzema wiekami była połączeniem stylu klasycznego z polską muzyką ludową, tak tutaj Mateusz Gooral Górny łączy tę ludową z motywami współczesnymi. I robi to co najmniej świetnie!
I tak podczas wesela Pawła (Piotr Dąbrowski) i Zosi (Barbara Prokopowicz), obok krakowiaka mamy zremiksowaną wersję utworu Love will tear us apart zespołu Joy Division, a aktorzy miast tańczyć w podskokach, ruszają się, bądź raczej próbują (mówiąc o Pani Prokopowicz dość nieudanie udającą senną) poruszać się jak wokalista zespołu Ian Curtis w trakcie ataku epilepsji. Doświadczamy tu czegoś w rodzaju popowej – punk – opery.
Spektakl ten powstał mam wrażenie na fali obecnego od kilku lat w polskim teatrze trendu, osadzania znanych, starych tematów w aktualnym anturażu, eklektyzmu, przepychu w scenografii i formie, i o ile niektórym ten patchwork się udaje i zachwyca, tak nierzadko mamy wrażenie przerostu formy nad treścią.
I tak w mojej opinii stało się w tym przypadku. Zacznijmy zatem od początku.
Na scenie, jeszcze przed podniesieniem kurtyny pojawia się Marianna (Ewa Szumska) w charakteryzacji do złudzenia przypominająca kobietę z obrazu Eugene Delacroix Wolność wiodąca lud na barykady, z odsłoniętą piersią, w ręku zamiast flagi trzymająca kij. Kurtyna podnosi się, a widowni ukazuje wielka palma, ruchome rampy, jakby prosto ze skateparku (zastanawiałam się, czy aktorzy wjadą na scenę na łyżworolkach, czy jednak na bmx-ach) i koło młyńskie. Palma została zniszczona, przewrócona już w pierwszej scenie, jako symbol upadku? Tylko czego? Tej z ronda de Gaulle’a – Warszawy? egzotyki, obcego niepasującego do hermetycznej społeczności wiejskiej? Nie wiem. Palma zniszczona, następnie w kolejnych scenach rekonstruowana, wykorzystana jako osłona, kryjówka, służąca siedzeniu.
A aktorzy na niczym nie wjechali, weszli. To byli Krakowiacy – hipsterzy, w wełnianych czapkach i z elementami folkowymi pozwalającymi ich rozpoznać. Tańcząc, przywołujący klatkę filmową z imprezy w alternatywnym klubie.
A potem weszli Górale – kibole. Ubrani niemal równo, ale nie w barwy klubu, a w połyskujące cekinami marynarki. To bardzo dosłowne przeniesienie, aktualne bo to chyba obecnie dwie bardzo się różniące i nierozumiejące wzajemnie grupy społeczne. Przeniesienie dosłowne, ale raczej nietrafione. Otóż gdyby się nad tym głębiej zastanowić to i Krakowiacy i Górale hołubią jednak te same idee i wyznają podobne wartości, jak monogamia, heteroseksualność, pożycie małżeńskie… tylko pytanie, czy koniec końców hipsterzy i kibole, Krakowiacy i Górale spotkali by się po jednej stronie barierki (jak ma to miejsce w ostatniej scenie) w walce za… w imię…? tylko czego? Polski? Czy manifestacji, tylko przeciwko komu?
Za dużo tych pytań, za mało odpowiedzi.
I o ile ważki i komiczny konflikt dwu grup w operze Bogusławskiego miał wydźwięk propagandowy i aluzyjny, o tyle w spektaklu Kmiecika te wartości i odniesienia totalnie się rozmazały. Bo i hipsterzy i chuligani wyznawali zbieżne wartości, co rzeczywiście się jednak nie wydarza.
Ale idźmy dalej. Na scenie pojawia się Młynarzowa (Teresa Kwiatkowska), dojrzała kobieta, żona o wiele starszego od siebie Bartłomieja (Wacław Zanowicz) podkochująca się bez wzajemności w absztyfikancie swojej córki – Stachu (Mariusz Adamski), postać całkowicie komiczna… ale czy komiczną powinna być? Na tle wojny bratobójczej nieustępujący komizm tej postaci wywołał wrażenie dość absurdalne.
I na koniec postać Studenta (Jakub Papuga), która jako autorytet intelektualny, człowiek światły i wykształcony zjawia się, próbując rozwiązać problemy wyrosłe z konfliktu miłosnego. Następnie za pomocą swojego thereminu, czyli instrumentu, który przez zakłócenie pola dźwiękowego ludzkim ciałem wytwarza odgłosy przypominającym wycie, jęk, pisk, wprawia walczące ze sobą kartonowymi czołgami na ramionach, a potem tekturowymi rurami, grupy w stan hipnozy, slow motion. O ile postać Studenta, jego kreacji, wykorzystania thereminu była zrozumiała, to walka tekturową bronią przybrała wydźwięk dość groteskowy i infantylny, zwyczajnie żenujący.
Osobliwy to spektakl trzeba przyznać, gdzie mniej nie znaczy więcej, gdzie nie stawia się jasnych pytań i nie daje odpowiedzi, gdzie forma przerasta treść, a ważny z historycznego punktu widzenia temat, rozgrywa się co prawda słowami wodewilu, ale jakoś tak to wszystko nie brzmi ani przekonująco, ani zrozumiale.
Za co walczą dzisiejsi Krakowiacy i Górale? Co chcą osiągnąć zjednoczeni, machając biało – czerwonymi flagami, wznosząc okrzyki, skandując niewypowiedziane hasła, wymachując pięściami? Po co przewracają wspólnymi siłami metalowe barierki do kontroli tłumu? Może jednoczą się w obronie demokracji… biegną w stronę wolności…
Oby!
fot. Piotr Bedliński
BYŁAM WIDZIAŁAM 